BÜYÜK VERİLERİN ANALİZİNDE EXCEL VE SPSS İŞBİRLİĞİ

Herkese merhabalar. Bir araştırma birçok zorlu süreç gerektirir. Çeşitli veri toplama araçları ile toplanan verilerin bilgisayar ortamına aktarılması, bir araştırmacı için en yorucu süreçlerden birini oluşturabilir. Tabii ki toplanılan verilerin niteliği ve büyüklüğüyle de alakalı bir durum bu. Bugün sizlerle, anket ve ölçek gibi ölçme araçları ile toplanan yüzlerce ve hatta binlerce kişiye ait verilerin bilgisayar ortamına aktarılmasında işinize yarayacağını düşündüğüm, sıklıkla da kullandığım bir yöntemi paylaşacağım. Bu yazım ilginizi çekmemiş olabilir ancak sizden ricam bu yazımı çevrenizde yüksek lisans, doktora yapan öğrencilere ve akademisyen tanıdıklarınıza tavsiye etmeniz olacaktır. Çünkü bu yazıda paylaşacağım şeyler sizin için küçük, ama onlar için büyük bir adım olabilir. 🙏 Hadi başlayalım o zaman.

Artık bir çok araştırmacı verilerini optik formlar veya bilgisayar ortamında hazırladığı formlar ile internet üzerinden toplamakta. Bu yöntemler ile toplanan verilerin, analiz programlarına aktarılmasında kolaylıklar olmasına karşın, verilerin geçerlik ve güvenirliği açısından bazı dezavantajlardan bahsedilebilir. Bu nedenle bu yazıda, klasik yöntem ile yani anket veya ölçeğin basılı olarak deneklere dağıtıldığı kağıtlar aracılığıyla verilerin toplanması ve bilgisayar ortamına aktarılması anlatılacaktır.

SPSS (Statistical Package for the Social Sciences), ilk sürümü 1968 yılında piyasaya sürülmüş halen de güncelliğini koruyan istatistiksel analize yönelik güçlü bir bilgisayar programıdır. Dolayısıyla bir çok araştırmacı nicel verilerin analizinde çoğunlukla SPSS programını tercih etmektedir.
Veri toplama süreci sonunda elinde yüzlerce veya binlerce sayfa olan araştırmacı bu verileri SPSS ortamına nasıl aktaracağı konusunda bunalıma girebilir. Kendisine yardım edebilecek, bilgisayarında da SPSS yüklü ve programı kullanmayı bilen kimselerin az sayıda yada hiç olmaması araştırmacıyı bunalıma sürüklemede yeterli bir sebep olabilir. İşte burada bu yazıyla, akademik dünyada olası bunalımlara son vermeyi hedefliyorum. Onun için lütfen bu yazıyı olabildiğince veri analizi ile ilgilenen tanıdıklarınızla paylaşmanız; mutlulukların artmasına, hiç olmazsa bunalım geçiren araştırmacı sayısının azalmasına katkı sağlayacaktır. Ben zaten profesyonel kişilere para ile veri girişini yaptırıyorum keyfime bakıyorum diyorsanız. Size şunu diye bilirim ki o araştırma tam olarak sizin değildir. Çünkü verilerin sağlıklı bir şekilde analizi için, veri işleme sürecinin içinde de aktif olarak  bulunmalısınız. Birilerinin verilerin işlenmesi sürecinde bize yardım etmesi işlerimizi kolaylaştıracaktır. Ancak insan kaynaklı hataların en aza indirilmesi ile bu daha mükemmel olacaktır.
Verilerin işlenmesi sürecinde genellikle araştırmacı, SPSS'de VARIABLE VIEW kısmında oluşturduğu değişkenlere anket verilerini DATA VIEW kısmında işlemektedir.
Benim önerim ise bu yazının konusunu teşkil eden Excel'de hazırlanacak olan veri toplama sayfasında verilerin girilmesi ve daha sonra SPSS'e aktarılması şeklinde olacaktır. Bu yöntemin sağladığı faydaları şu şekilde açıklayabilirim:
1- Hazırlanan Excel çalışma sayfasında yanlış veri girişini önleyecek veri doğrulama yöntemleri kullanarak sıfır hataya yakın veri girişi mümkün olacaktır.
2- Birçok kişinin bilgisayarında SPSS yüklü değildir ve kullanmayı bilmez. Ama Excel programını birçok kişi  kullanmayı bilir ve bilgisayarlarında da program yüklüdür. Bu durum bize yardım edebilecek kişi sayısının artmasını sağlayacaktır.
3- Excel'de veri girişi SPSS'e göre daha konforludur.
4- Bu yöntemle birden fazla  bilgisayarda girilen veriler daha sonra tek bir Excel çalışma sayfasında birleştirilebilir.
4- Bu yöntem ile toplanan veriler çok kolay bir işlem sonunda SPSS programına aktarılabilir.
Bence bu kadar fayda bile bu yöntemi kullanmak için yeterlidir. Daha ne olsun. Bundan iyisi Şam'da kayısı.

EXCEL'DE VERİ TOPLAMA SAYFASININ OLUŞTURULMASI

Adım 1: Excel çalışma kitabında Sayfa 1 ismini VERİLER olarak yeniden isimlendiriyoruz. Bu sayfada veri girişlerini yapacağız. Siz istediğiniz ismi verebilirsiniz veya hiç isim değişikliği yapmasanız da olur. Amacımız veriler ismi vererek veri girişlerinin bu sayfaya yapılacağını belirgin hale getirmek. SPSS'deki Data View bölümü gibi.

Adım 2: Veriler sayfamızın 1 numaralı satırına anketimiz veya ölçeğimizdeki deneklere ait verileri gireceğimiz veri alanlarını her bir hücreye 1 değişken olacak şekilde oluşturuyoruz. Veri girişinin ilk alanı yani A1 hücresi Anket_No olsun ve veri girişi yapacağınız tüm anketlerin üst kısmında da belirgin bir şekilde anket numaralarını yazınız. Değişken isimlerini belirlerken Türkçe karakter kullanmayın ve çok uzun ifadeler de kullanmayın. Kelimeler arasında boşluk yerine _  (altçizgi) karakterini kullanınız. Bunlar verileri SPSS'e aktarırken sorun yaşamamanızı sağlayacaktır.

Adım 3: Çalışma kitabımızda değişkenlerimizin değerlerini (values) tanımlayacağımız DEĞİŞKENLER ( VARIABLE VIEW) isimli bir sayfa oluşturalım.

Adım 4: DEĞİŞKENLER sayfasında değişkenlerimizin alacağı değerleri kodlayalım. Kodlama yapmaktaki amacımızı anlatmama gerek yok sanırım. Aşağıdaki görseli inceleyin lütfen. Siz farklı biçim ve stillerde değişkenlerinizi kodlayabilirsiniz. Bütün değişkenlerin kodlanmasına gerek yok. Mesela okul ismi veya kişinin aldığı bir puan varsa bunlar VERİLER sayfasında elle girilecektir.

Adım 5: Bu adımda Ad Tanımlama İşlemi yapacağız. Bunun için DEĞİŞKENLER sayfasında bulunan örneğin Okul_turu değişkeninin değerlerini (B1 ve B2) seçiyoruz ve Ad  Kutusu'na bir ad yazıyoruz bu değişken için tur adını yazdıktan sonra Enter tuşuna (bu işlem önemli) basıyoruz. Aynı işlemleri DEĞİŞKENLER sayfasında bulunan diğer değişken değerleri için de yapıyoruz. Ad verirken Türkçe karakter kullanmayalım ve kısa isimler verelim. Aşağıdaki resimleri inceleyin lütfen.

Adım 6: Bütün değişkenlerin değerlerine ad verme işlemi bittikten sonra VERİLER sayfasına geçebiliriz. Aşağıdaki resimlerde Okul_turu ve Cinsiyet değişkenlerine ait Veri Doğrulama İşlemine ait resimler var. Lütfen resimleri inceleyiniz. 

Veri doğrulama işlemini yapmamızın nedeni veri girişi sırasında yanlış verilerin girilmesini engellemektir. Okul_turu'ne ait iki kodumuz var 1 Özel , 2 de Devlet. Amacımız bu alana 1 ve 2 dışında herhangi bir değer girilmesini engellemektir.

Örnek 1: Okul_turu Alanı İçin Veri Doğrulama İşlemi

1- VERİLER sayfasındaki Okul_Turu alanının altındaki 2. satırdaki hücreye (B2) geliyoruz.

2- Veri Menüsünden Veri Doğrulama komutun çalıştırıyoruz.

3- Açılan "Veri Doğrulama" penceresinden "Ayarlar" sekmesinde bulunan "Doğrulama ölçütü" kısmında "İzin Verilen" liste kutusundan  Liste'yi seçiyoruz.

4- "Kaynak" kısmına Okul_turu değişkeninin değerleri için tanımladığımız tur adını önünde eşittir işareti olacak şekilde =tur  diye yazıyoruz ve Tamam komutuna basıyoruz.

Örnek 2: Cinsiyet Alanı İçin Veri Doğrulama İşlemi

1- VERİLER sayfasındaki Cinsiyet alanının altındaki 2. satırdaki hücreye (D2) geliyoruz.

2- Veri Menüsünden Veri Doğrulama komutun çalıştırıyoruz.

3- Açılan "Veri Doğrulama" penceresinden "Ayarlar" sekmesinde bulunan "Doğrulama ölçütü" kısmında "İzin Verilen" liste kutusundan  Liste'yi seçiyoruz.

4- "Kaynak" kısmına Cinsiyet değişkeninin değerleri için tanımladığımız cins adını önünde eşittir işareti olacak şekilde =cins  diye yazıyoruz ve Tamam komutuna basıyoruz.

Adım 7: Veri Doğrulama İşlemini yaptığımız hücrenin sağ tarafında aşağıdaki resimde de görüleceği üzere aşağı doğru açılır bir liste oluşur. Bu listede sadece alanımız için tanımlanmış değerler yer alır. Veri girişi yapılırken ister klavyeden istersek listeden seçim yaparak giriş yapabiliriz. Klavyeden veri girişi yapılırken belirtilen değerler dışında bir değer girilirse hata mesajı çıkacaktır. Böylece yanlış veri girişinin önüne geçilmiş olacaktır.

Aşağıdaki resimde cinsiyet alanına 1 ve 2 değerleri dışında 3 rakamını girmeye çalıştığımda aldığım hata mesajını görebilirsiniz.

 Adım 8: Bütün alanlarımızın altındaki 2. satırda bulunan hücreler için kendi alanına ait veri doğrulama işlemleri bittikten sonra bu işlemleri anket sayımız kadar satırda ve alanımız kadar sütunda bulunan bütün hücrelere kopyalamamız gerekiyor. Bunu iki değişik şekilde yapabilirsiniz.

Yöntem 1: Cinsiyet alanının altındaki hücreyi (D2) seçiyoruz. Hücrenin sağ alt köşesinde oluşan kutucuğun üzerine imlecimizi getiriyoruz + işaretini gördüğümüzde faremizin sol tuşuna basılı tutuyoruz ve aşağıya doğru çekiyoruz. Anketinizi kaç kişiye uyguladıysanız o kadar aşağı doru kopyalama işlemini yapıyoruz.

Yöntem 2: Birden fazla alanı veya tüm alanı birlikte kopyalayarak da işlemi bütün hücrelere uygulamış olursunuz. Bu daha kolay bence ama adım adım görerek gitmek istiyorsanız yöntem 1'i de kullanabilirsiniz. Tercih sizin.

Adım 9: Aslında 8 adımda Excel'de veri girişi için sayfamızı oluşturduk. Bu adımda veri giriş sayfamızı veri girişi için konforlu bir hale getireceğiz. Bunun için Veri girişini yapacağımız VERİLER sayfasına geliyoruz  A1 hücresindeyken Görünüm menüsünden Böl komutunu tıklıyoruz. Aşağıdaki ekran görüntüsüyle karşılaşacaksınız. 

Adım 10: Yukarıdaki resimde ok işareti ile göstrilen bölme çizgilerinden yatay olanın üzerine gelip faremizin sol tuşuna basılı tutarak 1. satırın bitimine kadar sürüklüyoruz. Aynı şekilde düşey bölme çizgisinin üzerine gelip faremizin sol tuşuna basılı tutarak A sütununun bitimi B sütununun başına kadar sürüklüyoruz.

 Adım 11: Son olarak Görünüm menüsünden Bölmeleri dondur komutunu çalıştırıyoruz.

Bu işlemler ile artık verilerimizi girerken seçmiş olduğumuz 1. satır ve 1. sütun donrurularak ,aşağıya ve sağa ne kadar ilerlersek ilerleyelim daima gözümüzün önünde olacak. Bu veri girişini yaparken büyük kolaylık sağlayacaktır. Aşağıdaki ekran görüntüsünde 26. satıra ve R sütununa gelmemize karşın 1. satır ve 1. sütun karşımızda. Bunu böl ve bölmeleri dondur komutlarıyla yaptık. İsterseniz Bölmeleri yine Görünüm menüsünden Bölmeleri Çöz komutunu kullanarak çözebilirsiniz.

Adım 12: Son ve en önemli adım Excel dosyamızı kaydederken .xls uzantısı ile kaydediyoruz. Ben SPSS 17 sürümünü kullanıyorum ve SPSS 17 .xlsx uzantılı Excel dosyalarını açamıyor. Açabileceği dosya uzantılarında .xlsx olmasına karşın ben açamadım. Belki üst versiyonlarda (En son sürüm SPSS 25 bildiğim kadarıyla) bu durum çözülmüştür. Aşağıda hata mesajını görebilirsiniz.

Ben en garanti yol olarak Excel dosyanızı .xls uzantısı ile kaydedin derim. Çünkü veri girişini yapacak olan kişilerin de belki üst versiyon office yazılımları (Excel) yoktur. Uyum sorunları yaşamak istemiyorsanız dosyanızı Farklı Kaydet komutunu kullanarak .xls uzantısı ile kaydedin. Aşağıdaki resim bunu nasıl yapacağınızı anlatıyor.

EXCEL'DE TOPLANAN VERİLERİN SPSS'E AKTARILMASI

Artık verilerin girişi bittiğine göre bu verilerin analizlerini işin ehline bırakmak gerekiyor. Toplanılan veriler tek bir .xls uzantılı Excel dosyasında birleştirildikten sonra bu dosyanın SPSS'e aktarılması için yapılacakları adım adım anlatıyorum.

Adım 1: SPSS programını açıyoruz. File menüsünden Open ordan da Data'yı tıklıyoruz.

Adım 2: Açılan Open Data pencresinde Look in kısmından dosyamızın yerini belirliyoruz. Varsayılan olarak SPSS .sav uzantılı SPSS dosyalarını gösterir. Excel'de oluşturduğumuz dosyamızı görebilmemiz için Files of type kısmında Excel (*.xls, *.xlx, *.xlsm)'i seçiyoruz. Dosyamızı bulup ardından Open butonuna basıyoruz. 

Adım 3: Açılan Opening Excel Data Source penceresinde eğer anlattığım şekilde dosyanızı oluşturduysanız hiçbir şey yapmadan doğrudan Ok butonuna basabilirsiniz. SPSS sizin için çalışma sayfanızı dikkate alarak gerekli seçimi yapacaktır.

Adım 4: Karşımıza Data View sayfası gelecek ve görüldüğü üzere Excel de oluştrulan verilerimiz de aktarılmış olacaktır.

 Adım 5: SPSS'de yapılacak son işlemimiz ise Variable View (Değişken Görünümü) ne gelerek değişkenlerimize ait özellikleri tanımlamak olacaktır. Çünkü biz yalnızca VERİLER sayfasındaki verileri SPSS'e aktardık. Değişken değerlerini çekmedik. Zaten buna gerekte yok.

Bugünlük de bu kadar. Bundan sonrası analiz işi size kolay gelsin artık. Anlamadığınız kısımları yorum kısmında sorabilir veya mesaj atabilirsiniz. Kendinize ve çevrenize dikkat edin.  Hoşçakalın.